8 Ara 2007

ENLEM

ENLEM
Yeryüzündeki herhangi bir noktanın ekvator’a uzaklığının merkezdeki açı cinsinden değerine enlem denir.
Ekvator’a yakın (0˚ - 30˚ enlemleri arası) enlemlere alçak enlemler, kutuplara yakın enlemlere de (60˚ - 90˚ enlemleri arası) yüksek enlemler denir. 30˚ - 60˚ enlemleri arasına ise, orta enlemler denir.
Enlemin Etkileri
Dünya’nın dönüş hızı (çizgisel hız) enlemlere bağlı olarak değişir. Kutuplara gidildikçe dönüş hızı azalır.
Atmosferin kalınlığı enleme göre değişir.
Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe yerçekimi artar.
Gece-gündüzlerin uzama ve kısalma süreleri enlemlere göre değişir. Kutuplara yakın enlemlerde gündüz ve geceler daha çok uzayıp kısalır. Aynı enlem üzerindeki bütün noktalarda gündüz süreleri her zaman birbirine eşittir.
Enlemleri aynı olan bütün noktalar Ekvator’a eşit uzaklıktadır.
Güneş ışınlarının düşme açısı, sıcaklıkler ve iklim özellikleri enlemlere göre değişir.
Buna bağlı olarak,
1. Bitki örtüsü
2. Tarım ürünleri
3. Toprak yapısı
4. Hayvan türleri
5. Akarsu rejimleri
6. Buzul alt sınırı ile orman, tarım ve yerleşme üst sınırları enleme göre değişir.
Yerleşme özellikleri ve yaşam biçimleri enlemlere göre değişir.
Sıcaklık, ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe azalır.
Kuzey Yarımküre’de güneyden, Güney Yarımküre’de ise kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı artırır.
Deniz ve okyanusların sıcakluk ve tuzluluğu kutuplara gidildikçe azalır.
Cisimlerin gölge uzunluğu kutuplara gidildikçe artar.
ÖRNEK
Kırkıncı paralel üzerindeki bir noktanın hangi yarımkürede yer aldığı aşağıdakilerin hangisine bakılarak saptanamaz?
a. Gece-gündüz süresinin eşit olduğu güne
b. Gündüz süresinin uzamaya başladığı güne
c. Gölge boyunun en kısa olduğu aya
d. Sıcaklık ortalamasının en düşük olduğu aya
e. Cisimlerin öğle saatindeki gölgesinin yönüne
(2001)
ÇÖZÜM
Gece-gündüz eşitliği yaşanan günler bütün merkezler için aynıdır (21 Mart ve 23 Eylül).
Buna göre, paralellere göre farklılık göstermeyen bir özelliğe bakılarak hangi yarımkürede olduğu bulunamaz.
Doğru Seçenek A
Enlemin etkileri Dünya’nın şeklinin yuvarlak olmasından kaynaklanır. Bu nedenle üniversite sınav sorularında “enlem” cevabı verilmesi gerekirken, “Yer’in şekli” cevabının verilmesi sizleri yanıltmamalıdır.

BOYLAM
Bir noktanın başlangıç meridyenine uzaklığının merkezdeki açı cinsinden değerine boylam denir.
Boylamın Etkileri
Boylamın sadece zaman kavramına (yerel saatlere) etkisi vardır. Başka deyişle boylamları aynı olan noktaların yerel saatleri de her zaman aynı olur.
Yeryüzündeki harhangi bir noktanın derece, dakika ve saniye cinsinden enlem ve boylamla belirlenmesi mümkündür. Ancak yeryüzündeki tüm noktalardan paralel ve meridyenler geçmez. Paralellerle enlemler, meridyenlerle de boylamlar arasındaki fark esas itibariyle bununla ilgilidir.

Hiç yorum yok: